Άρθρο στο Βήμα για το νέο ΠΜΣ «Στρατιωτική Ιστορία - Ιστορία Πολέμου»

Εκτενές άρθρο με συνέντευξη του Καθ. Γρηγόρη Ψαλλίδα για το νέο ΠΜΣ «Στρατιωτική Ιστορία - Ιστορία Πολέμου», που θα πραγματοποιηθεί από το Τμήμα Ιστορίας σε συνεργασία με το Τμήμα Στρατιωτικών Επιστημών της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, δημοσίευσε η εφημερίδα «Βήμα» την Κυριακή 22 Ιουνίου 2025.

Το σχετικό Μνημόνιο Συνεργασίας υπογράφηκε από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων τον Δεκέμβριο του 2022 με μια συμφωνία που προέβλεπε, μεταξύ άλλων, τον σχεδιασμό ενός νέου, καινοτόμου κοινού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών με αντικείμενο την στρατιωτική ιστορία.

Αντιγράφουμε από το δημοσίευμα "Σπουδάζοντας τον… πόλεμο μέσα από νίκες και ήττες της Ελλάδας":

Ποια «μαθήματα» πήρε η Ελλάδα μετά την Μικρασιατική Εκστρατεία και την έλλειψη ενός ενιαίου τακτικού δόγματος; Γιατί η Μάχη της Κρήτης θεωρείται ως μία εμβληματική περίπτωση ολοκληρωτικού πολέμου; Πώς οργανώθηκε η πρώτη μεγάλη επιτυχία της ελληνικής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο;

Έναν αιώνα μετά την ίδρυση της ελληνικής Σχολής Πολέμου, το πρώτο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στην Ελλάδα με στόχο τη συστηματική μελέτη και την εξειδικευμένη γνώση του φαινομένου ‘πόλεμος’, όπως αυτό εκδηλώθηκε κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες, δίνει απαντήσεις και έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στον τομέα της ανώτερης στρατιωτικής μόρφωσης και όχι μόνο.

Από το Σεπτέμβριο σπουδαστές, στελέχη των τριών Όπλων των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας αλλά και ερευνητές, οι οποίοι θα επιλεγούν έπειτα από γραπτές εξετάσεις, θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν εξ αποστάσεως το μεταπτυχιακό πρόγραμμα που διοργανώνει το τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου και το τμήμα Στρατιωτικών Επιστημών της Σχολής Ευελπίδων, εστιάζοντας στη Στρατιωτική Ιστορία και την Ιστορία Πολέμου.

«Το συγκεκριμένο Διιδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών έρχεται να καλύψει ένα τεράστιο κενό στη χώρα μας που αφορά στην επιστημονική μελέτη και την έρευνα στοχευμένα της Στρατιωτικής Ιστορίας και της Ιστορίας Πολέμου στη δεύτερη βαθμίδα πανεπιστημιακών σπουδών. Η στρατιωτική ιστορία μέχρι σήμερα αποτελεί αντικείμενο μόνο των παραγωγικών στρατιωτικών σχολών των Ενόπλων Δυνάμεων(ΑΣΕΙ), δηλαδή διδάσκεται αποκλειστικά σε προπτυχιακό επίπεδο.

Για πρώτη φορά μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος δίνεται με έμφαση η απαιτούμενη προσοχή – μέσω της συστηματικής ανάλυσης και της χρήσης πολλαπλών μεθοδολογικών προσεγγίσεων – στη Στρατιωτική Ιστορία των τριών τελευταίων αιώνων», ανέφερε στο Βήμα ο εισηγητής του Προγράμματος, καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου Γρηγόρης Ψαλλίδας. Όπως αναφέρει ο ίδιος, το συγκεκριμένο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών είναι συγγενές ως προς τη θεματική του με το War Studies MA του King’s College, και άλλα συναφή, αλλά είναι περισσότερο – και αυτή είναι μια ιδιαιτερότητά του – προσανατολισμένο στη νεότερη και σύγχρονη ελληνική στρατιωτική ιστορία και στην ανάλυση των στρατιωτικών επιχειρήσεων, στις οποίες συμμετείχαν ελληνικές ένοπλες δυνάμεις.

Τα «μαθήματα» από τη Μικρασιατική Εκστρατεία

Μετά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, έγινε αντιληπτό ότι ο ελληνικός στρατός έπασχε από την έλλειψη ενός ενιαίου τακτικού δόγματος και από την έλλειψη αξιωματικών ικανών να σχεδιάζουν και να διευθύνουν στρατιωτικές επιχειρήσεις.

«Σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου δόθηκε έμφαση στη θεωρητική και πρακτική κατάρτιση των αξιωματικών -με τη βοήθεια αρχικά γαλλικής στρατιωτικής αποστολής- και το 1925 ιδρύθηκε για πρώτη φορά ελληνική Σχολή Πολέμου. Οι Έλληνες αξιωματικοί διέθεταν πλέον όχι μόνο την πείρα των πολέμων αλλά και το θεωρητικό υπόβαθρο για να την αξιοποιήσουν. Για πρώτη φορά μελετούν συστηματικά όχι μόνο τους πολέμους που διεξήγαγαν κάποιοι άλλοι, αλλά τις στρατιωτικές επιχειρήσεις που είχε διεξαγάγει η Ελλάδα – και των οποίων πολλοί είχαν προσωπική πείρα και συμμετοχή – τη δεκαετία 1912-1922. Από αυτήν την άποψη αναπτύσσεται ένα ενιαίο τακτικό δόγμα -γαλλικής καταγωγής αλλά με κατάλληλες προσαρμογές- το οποίο οι Έλληνες αξιωματικοί θα εφαρμόσουν με επιτυχία κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο», εξηγεί ο κ. Ψαλλίδας.

«Δεν αρκεί η στείρα περιγραφή μαχών»

Το συγκεκριμένο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών προσεγγίζει τη στρατιωτική ιστορία και την ιστορία του πολέμου όχι μόνο με στείρα περιγραφή μαχών και στρατιωτικών επιχειρήσεων, αλλά τοποθετεί το φαινόμενο ‘πόλεμος’ στο ευρύτερο διπλωματικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο.

«Οι σημαντικότερες πλευρές του φαινομένου ‘πόλεμος’ δεν είναι μόνο στρατιωτικές αλλά είναι και πολιτικές, οικονομικές, πολιτισμικές, κοινωνικές, δημογραφικές, δικαιικές, διεθνολογικές, γεωστρατηγικές, ανθρωπολογικές κ.ά. Με αυτόν τον τρόπο μία στρατιωτική επιχείρηση, ένας ολόκληρος πόλεμος για να αναλυθούν σφαιρικά απαιτούν τα μεθοδολογικά εργαλεία, τις γνώσεις και τα πορίσματα πολλών επιστημών, κλάδων και γνωστικών αντικειμένων. Η επιτυχία των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913) δεν μπορεί να ερμηνευτεί χωρίς αναφορά στην οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, που επέτρεψε τον εξοπλισμό του στρατού της ή αντίστροφα η αποτυχία της Μικρασιατικής Εκστρατείας (1919-1922) δεν μπορεί να ερμηνευθεί πλήρως χωρίς την ανάλυση του οικονομικού παράγοντα, καθώς η χώρα αδυνατούσε να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο. Τέλος ο Εθνικός Διχασμός, που είχε ξεκινήσει το 1915, ως σύγκρουση με ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες, τραυμάτισε ανεπανόρθωτα τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις και η επίδρασή του έφθασε έμμεσα ή άμεσα και στα πεδία των μαχών», σημειώνει ο κ. Ψαλλίδας.

Η εμβληματική μάχη της Κρήτης

Ωστόσο ορισμένες μάχες, όπως αυτή της Κρήτης, χαρακτηρίζονται εμβληματικές και σύμφωνα με τους ιστορικούς χρήζουν περαιτέρω συστηματικής μελέτης. Η επιχείρηση «Merkur (Ερμής)» ξεκίνησε το πρωί της 20ης Μαΐου 1941 με τη ρίψη αλεξιπτωτιστών σε δύο κύματα. Ήταν η πρώτη επιχείρηση στη στρατιωτική ιστορία που έγινε μαζική χρήση αλεξιπτωτιστών.

«Η πύρρειος νίκη των Γερμανών τους οδήγησαν στη λανθασμένη απόφαση να μη χρησιμοποιήσουν ξανά αλεξιπτωτιστές. Σοβαρές ήταν οι απώλειές τους σε μεταγωγικά αεροσκάφη, τα οποία έλειψαν όταν απαιτήθηκε η χρήση τους στην επιχείρηση κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Η ενεργή συμμετοχή στις μάχες του μη ένστολου παράγοντα, των λεγομένων αμάχων, ακόμα και με οδομαχίες μέσα στο Ηράκλειο ή και με την αμυντική χρήση των μεσαιωνικών του τειχών, αποτέλεσε μια νέα παράμετρο στη διεξαγωγή του πολέμου. Νέα παράμετρο συνέστησε και το γεγονός ότι επιβλήθηκαν για πρώτη (αλλά όχι τελευταία) φορά σκληρά αντίποινα των εισβολέων με εκτελέσεις αμάχων και καταστροφή χωριών. Λόγω όλων αυτών των χαρακτηριστικών που παρουσιάζει, η Μάχη της Κρήτης θεωρείται ως μία εμβληματική και άξια περαιτέρω συστηματικής μελέτης περίπτωση ολοκληρωτικού πολέμου, όπως ήταν ο Β’ Παγκόσμιος», επισημαίνει ο κ. Ψαλλίδας.

Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος

Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος ήταν η πρώτη πολεμική αναμέτρηση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην οποία ενεπλάκη η Ελλάδα, και είχε χαρακτήρα ολοκληρωτικό, καθώς απαίτησε την πολεμική, οικονομική, βιομηχανική και βιοτεχνική κινητοποίηση όλων των δυνάμεων, ενόπλων στην πρώτη γραμμή και αμάχων στα μετόπισθεν.

«Η προεπιστράτευση των μονάδων αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη επιτυχία της ελληνικής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, όπως επιτυχία αποτέλεσε η διεξαγωγή της επιστράτευσης και της συγκέντρωσης του υπόλοιπου ελληνικού στρατού, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν γρηγορότερα από ό,τι υπολόγιζαν οι Ιταλοί. Η στρατιωτική προετοιμασία και η ανασυγκρότηση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, που ξεκίνησε σχεδόν από την επόμενη ημέρα του τέλους της Μικρασιατικής Εκστρατείας, και επεκτάθηκε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, είτε με την αναβάθμιση της εκπαίδευσης είτε με την προμήθεια εξοπλισμού είτε με τη βελτίωση της οργάνωσης και της διοίκησης και παρά τις πολιτικές αναταραχές, τις οικονομικές δυσχέρειες και ορισμένες αστοχίες, σε συνδυασμό με την επιτυχημένη εξωτερική πολιτική και την από μακρό χρόνο ειλημμένη και αμετακίνητη απόφαση αντίστασης, αποτέλεσαν ισχυρούς παράγοντες για την αντιμετώπιση των Ιταλών το 1940», αναφέρει ο κ. Ψαλλίδας.

«Το παρελθόν δεν δίνει έτοιμες συνταγές»

«Στον επόμενο πόλεμο οι επιζώντες θα ζηλεύουν τους νεκρούς», έλεγε ο Νικίτα Χρουστσόφ αναφερόμενος στις συνέπειες ενός πυρηνικού πολέμου. Μία φράση που χρησιμοποιούσε και ο δολοφονημένος Τζον Κένεντι, όπως αναφέρει σε ευχαριστήρια επιστολή προς τον ηγέτη των Σοβιετικών μετά την κηδεία του προέδρου των ΗΠΑ, η σύζυγός του Τζάκι.

«Για τον σημερινό αξιωματικό η γνώση της εξέλιξης της στρατηγικής σκέψης κατά το παρελθόν τον βοηθάει να αναπτύξει τις ικανότητές του για την κατανόηση και την ανάλυση του γεωπολιτικού και επιχειρησιακού περιβάλλοντος στο σήμερα. Το παρελθόν δεν δίνει έτοιμες συνταγές για το σημερινό πεδίο μάχης. Η μελέτη της στρατιωτικής ιστορίας καλλιεργεί την αναλυτική σκέψη για να κατανοήσει κανείς το σήμερα, να αξιοποιήσει τα νέα μέσα και τις μεθόδους και να τα προσαρμόσει στην αντιμετώπιση του δυνητικού αντιπάλου», επισημαίνει ο εισηγητής του νέου μεταπτυχιακού προγράμματος για την Στρατιωτική Ιστορία και την Ιστορία Πολέμου.

Ωστόσο σήμερα «το μόνο που χρειάζεται είναι ένας μηδενιστής, τρελός ηγέτης με πυρηνικό οπλοστάσιο για να ξεκινήσει έναν πόλεμο που κανείς δεν μπορεί να κερδίσει», τονίζει η δημοσιογράφος Άννι Τζέικομπσεν αναφερόμενη στο ερευνητικό μυθιστόρημά της «Πυρηνικός πόλεμος, ένα σενάριο», που βασίστηκε σε συνεντεύξεις ειδικών και αποχαρακτηρισμένα έγγραφα.

Βλ. πλήρες άρθρο: https://www.tovima.gr/2025/06/21/diplomatia/spoudazontas-ton-polemo-mesa-apo-nikes-kai-ittes-tis-elladas/

Η πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για συμμετοχή στο  ΠΜΣ «Στρατιωτική Ιστορία - Ιστορία Πολέμου» προγραμματίζεται να εκδοθεί σύντομα.