Ολοκληρώθηκε η έκθεση με τίτλο «Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος… και βλέποντας απέναντι» (Ακαδημία Αθηνών, 1.4-9.5.2025)

Στις 9 Μαΐου 2025 ολοκληρώθηκε η έκθεση με τίτλο «Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος… και βλέποντας απέναντι», στην οποία το Εργαστήριο Ελληνικής Μουσικής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου είχε πολλαπλή συμμετοχή.

Ως γνωστόν, αυτή η εξαιρετικά σημαντική έκθεση έλαβε χώρα στο ιστορικό κτήριο της Ακαδημίας Αθηνών από την 1^η Απριλίου μέχρι την 9^η Μαΐου 2025 και εγκαινιάστηκε επίσημα στις 10 Απριλίου.

Υπήρξε δε η πρώτη εκτός Κερκύρας έκθεση τέτοιου μεγέθους αφιερωμένη στον Μάντζαρο. Διοργανωτές της ήταν η Ακαδημία Αθηνών και η Ιονική Ακαδημία-1808, οι οποίοι είχαν ως στόχο, όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν, να τιμήσουν «τον εθνικό μουσουργό και πρώτο καλλιτεχνικό διευθυντή της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας («Παλαιά», ιδρ. 1840) Νικόλαο Μάντζαρο», λαμβάνοντας ως αφορμή τα 230 έτη από τη γέννησή του.

Την επιμέλεια και συντονισμό της έκθεσης είχε η κ. Λουίζα Καραπιδάκη (Ακαδημία Αθηνών), και την Επιστημονική Επιτροπή απάρτιζαν οι κ.κ. Χρήστος Ζερεφός (Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών), Ιωάννης Αναστάσιος Μεταξάς (Πρόεδρος της Ιονικής Ακαδημίας 1808), Κώστας Καρδάμης (Μουσικολόγος, Καθηγητής Ιονίου Πανεπιστημίου και Διευθυντής του Εργαστηρίου Ελληνικής Μουσικής) και Βύρων Φιδετζής (Αρχιμουσικός), ενώ επιστημονικοί σύμβουλοί της ήταν η κ. Τένια Ρηγάκου (Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Κερκύρας) και ο Δρ. Νίκος Κουρκουμέλης (μέλος της Ιονικής Ακαδημίας 1808).

Όπως προκύπτει και από τον τίτλο της έκθεσης, βασική θεματική κατεύθυνσή της ήταν η ανάδειξη του Νικόλαου Μάντζαρου ως μιας πανευρωπαϊκής, διεθνικής και ποικίλων πολιτισμικών αναφορών προσωπικότητας, η οποία έχοντας ως βάση τον επτανησιακό χώρο βρισκόταν σε συνεχή δημιουργικό διάλογο με τα τεκταινόμενα τόσο στον κυρίως ευρωπαϊκό κόσμο (εκ Δυσμών) όσο και στην αναγεννώμενη Ελλάδα (εξ Ανατολών).

Αυτή η προσέγγιση της ζωής και της δραστηριότητα του συνθέτη αποτελεί, άλλωστε, μια από τις πολλές και καινοτόμες αναθεωρήσεις που έφερε η έρευνα των τελευταίων τριάντα ετών εντός του Ιονίου Πανεπιστημίου. Ξεκινώντας το 1995 από την επίσης αφιερωμένη στον Μάντζαρο έκθεση, η οποία υπό τη μουσικολογική επιμέλεια του αείμνηστου Χάρη Ξανθουδάκη έλαβε χώρα στην Κέρκυρα με αφορμή τα 200 έτη από τη γέννησή του μουσουργού, και μέσω της εμβριθούς έρευνας πεδίου που πραγματοποιήθηκε και πραγματοποιείται από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο εντός και κυρίως εκτός Ελλάδος (Ιταλία, Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία), ο Μάντζαρος έχει σταματήσει εδώ και χρόνια να είναι απλώς «ο συνθέτης του Εθνικού Ύμνου» ή ένα εύκολο, αλλά κενό περιεχομένου, όνομα, χρήσιμο μόνο σε άσκοπες πρωτοβουλίες εντυπωσιασμού. Αντιθέτως, η έρευνα προοδευτικά αποκάλυψε μια προσωπικότητα πανευρωπαϊκού κύρους, έναν ισότιμο συνομιλητή σε έναν κόσμο που άλλαζε συνεχώς, έναν άνθρωπο που χαιρόταν τις και δημιουργούσε πάνω στις ποικίλες πολιτισμικές αναφορές της εποχής και του τόπου του, και έναν οραματιστή παιδαγωγό με στέρεα γνώση «του απέναντι», ο οποίος μέσω των μαθητών του (ήδη από το 1820) και της δημιουργίας της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας (1840) προσδοκούσε να θέσει τις βάσεις μιας ευρύτερης μουσικής ανάπτυξης.

Οι παραπάνω άξονες όρισαν και τις θεματικές της έκθεσης: Μέσα από 130 εκθέματα αναδείχθηκε ο Μάντζαρος ως μια πανευρωπαϊκή και διεθνική προσωπικότητα του καιρού του, πέρα από περιοριστικούς τοπικισμούς και βολικές βεβαιότητες. Η έκθεση συγκεκριμένα αποτελούταν από τις εξής επτά ενότητες: 1) Ο Μάντζαρος και το περιβάλλον του, 2) Τα πρώτα έργα, 3) Μάντζαρος και Ιταλία, 4) Μάντζαρος και Σολωμός, 5) Ο Μάντζαρος παιδαγωγός (διδασκαλία σύνθεσης και διδασκαλία στην Παλαιά Φιλαρμονική), 6) Το ώριμο έργο, 7) Μεταθανάτια πρόσληψη.

Οι έξι πρώτες ενότητες εστίασαν στη ζωή και στη δράση του Μάντζαρου όσο ήταν εν ζωή (1795-1872). Σε αυτές εκτέθηκε υλικό του 19ου αιώνα προερχόμενο, όπως αποτυπώνεται και στον κατάλογο της έκθεσης, αποκλειστικά από τους εξής: το Αρχείο του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού (ΚΕΙΝΕ) της Ακαδημίας Αθηνών, τη Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών, τα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, το Αρχείο του Αναστασίου-Ιωάννου Μεταξά-Μαριάτου, τη Συλλογή Σπύρου Γαούτση και την Παλαιά Φιλαρμονική της Κέρκυρας. Οι έξι αυτές ενότητες, λοιπόν, έδωσαν αφορμή να συγκεντρωθεί σε ένα σημείο μοναδικής σημασίας πρωτότυπο, αλλά και ψηφιοποιημένο, υλικό, το οποίο αναδείκνυε τον Μάντζαρο ως μια ιδιαίτερης σημασίας επιδραστική διεθνική προσωπικότητα της εποχής του. Ήταν δε από μουσικής απόψεως ιδιαιτέρως σημαντική η συνύπαρξη για πρώτη φορά στον ίδιο χώρο μουσικών χειρογράφων του συνθέτη προερχόμενων από τις κύριες συλλογές που κατέχουν σήμερά έργα του, δηλαδή εκείνη του Μουσείου Μπενάκη (μετά από δωρεά των απογόνων του συνθέτη τη δεκαετία του 1980) και της Παλαιάς Φιλαρμονικής (την οποία διεύθυνε ο Μάντζαρος από το 1841 έως τον θάνατό του το 1872).

Η αφιερωμένη στη μεταθανάτια πρόσληψη του Μάντζαρου έβδομη ενότητα της έκθεσης είχε σκοπό να αναδείξει το πώς οικοδομήθηκε η δημόσια εικόνα του Μάντζαρου στις πιο σύγχρονες περιόδους, τις φορτισμένες από άλλες κοινωνικό-πολιτικές συνδηλώσεις και προτεραιότητες. Στόχος ήταν δηλαδή να αναδειχθεί αυτό που έχει καθιερωθεί να ονομάζεται εντός της ακαδημαϊκής κοινότητας ως «μετά-μνήμη». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο πλαίσιο αυτό παρουσίαζε η υποενότητα που αφορούσε τη «μετά-μνήμη» του Μάντζαρου κατά τον 20ό και, κυρίως, τον 21ό αιώνα, αφού σε αυτή εκτέθηκε υλικό από πρόσωπα και φορείς που δημιουργήθηκαν, δημιούργησαν και έδρασαν μετά τον θάνατο του συνθέτη. Συγκεκριμένα, όπως ανέφεραν και οι διοργανωτές της έκθεσης, στην υποενότητα αυτή παρουσιάστηκε υλικό προερχόμενο «από τη Φιλαρμονική Εταιρεία “Μάντζαρος” (ιδρ. 1890), το Φωτογραφικό Αρχείο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κέρκυρας, εικονογραφημένα βιβλία από τη Συλλογή Χρήστου Μοσχανδρέου, το πορτρέτο του Μάντζαρου φιλοτεχνημένο από τον εικαστικό Ανδρέα Κοντέλλη και το συμβολικό έργο του Ηλία Παπαηλιάκη, “Οι παλμοί της καρδίας μου στην απέναντι όχθη”, που δημιούργησε ειδικά για την έκθεση και τις εκπαιδευτικές δραστηριότητές της.»

Το Εργαστήριο Ελληνικής Μουσικής του ΤΜΣ/ΙΠ, πέρα από τη συμμετοχή του στην επιστημονική επιτροπή της έκθεσης, διέθεσε για τις ανάγκες της και αντίτυπα επιστημονικών εκδόσεών του για τον Μάντζαρο, υπογραμμίζοντας τη σημασία της τριακονταετούς συλλογικής ερευνητικής δουλειάς εντός και εκτός Ελλάδος για την επανακάλυψη, αναθεώρηση και τεκμηριωμένη επαναπροσέγγιση της προσωπικότητας και του έργου του μουσουργού μας πέρα από τις βεβαιότητες της «μετα-μνήμης» του.

Το Εργαστήριο Ελληνικής Μουσικής επιθυμεί και από τη θέση αυτή να συγχαρεί θερμότατα τους διοργανωτές της έκθεσης, καθώς και να ευχαριστήσει όλους τους συμμετέχοντες σε αυτή, και να ευχηθεί τη συνέχιση τέτοιων ουσιαστικών πρωτοβουλιών που αναδεικνύουν τη σημασία, το εύρος και το χρονικό βάθος του μουσικού πολιτισμού της χώρας μας.