H Flora mirabilis του Σπύρου Σαμάρα: Κομβική η συμβολή του Ιονίου Πανεπιστημίου στην αναβίωσή της από την ΕΛΣ

Το Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου 2025 η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσίασε σε συναυλιακή μορφή την όπερα του εμβληματικού Κερκυραίου μουσουργού Σπύρου Σαμάρα Flora mirabilis, πλήρως αποκατεστημένη και επιμελημένη, προσφέροντας στο κοινό της όπερας ένα έργο που από την πρεμιέρα του το 1886 στο Μιλάνο και για αρκετά χρόνια υπήρξε ένα από τα χαρακτηριστικότερα του είδους του και χάρισε εξ αρχής στο νεαρό Σαμάρα πανευρωπαϊκή αναγνώριση. Για πάρα πολλά χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η όπερα θεωρούταν χαμένη μετά τον βομβαρδισμό του Μιλάνου το 1943, ο οποίος κατέστρεψε και την έδρα του εκδότη του Σαμάρα Sonzogno, παρότι έγιναν αρκετές προσπάθειες ανασύστασης της πλήρους μορφής του έργου από το υπάρχον σε διάφορες μορφές υλικό. Το πλήρωμα του χρόνου, όμως, έφτασε και έτσι μετά από δύο έτη επίπονης δουλειάς και επιστράτευσης όλων των διαθέσιμων πηγών το έργο πλέον κοσμεί και πάλι το διεθνές οπερατικό ρεπερτόριο και το δυναμικό της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, η οποία εστάθη εμπνευστής και αρωγός του όλου εγχειρήματος. 

Πρέπει να σημειωθεί, ότι στην αναβίωση, αποκατάσταση και επιμέλεια του έργου η συμβολή του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου υπήρξε πολλαπλή και κομβική. Αρχίζοντας από τον μουσικολόγο και κλαρινετίστα Γιάννη Σαμπροβαλάκη, αναπληρωτή καθηγητή του Τμήματος και συνιδρυτή του Κέντρου Ελληνικής Μουσικής, το οποίο και εξέδωσε την πλήρως αποκατεστημένη μορφή του έργου. Ο Γιάννης Σαμπροβαλάκης ανέλαβε την επίμοχθη και πολύπλευρη εργασία του άψογου συνδυασμού και της σύνθεσης των πολυάριθμων διαθέσιμων πηγών σε Ελλάδα και εξωτερικό, ώστε να παραχθεί σχεδόν εκ του μηδενός, με σεβασμό πάντοτε στο ύφος του Σαμάρα, η νέα παρτιτούρα του έργου (η πρωτότυπη παρτιτούρα του παραμένει χαμένη και μάλλον οριστικά κατεστραμμένη εξαιτίας του βομβαρδισμού του 1943), το νέο επιμελημένο υλικό της ορχήστρας, το απαραίτητο υλικό για τις πρόβες των μονωδών και της χορωδίας, και η σε νέα επιμέλεια έκδοση του λιμπρέτου σε τέσσερις γλώσσες (ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά, αγγλικά. Η τελευταία σε εντελώς νέα μετάφραση της Ελένης Γρηγορέα). Ένα τελικό αποτέλεσμα 3000 και πλέον σελίδων συνολικά βασιζόμενο στην επιστημονική χρήση δεκάδων μουσικών πηγών διαφορετικού είδους (ιστορικές εκδόσεις της αναγωγής του έργου για φωνές και πιάνο, όλες τις παλαιές εκδόσεις του λιμπρέτου, έντυπα μέρη οργάνων, διάφορες μεταγραφές του έργου κ.ά.) υπό τον άψογο συντονισμό και την επιστημονική αρτιότητά του κ. Σαμπροβαλάκη. Βοηθός του για τη δημιουργία του μουσικού υλικού ήταν η επίσης απόφοιτη του Τμήματός μας, Εβελίνα Χαρκοφτάκη. 

Εξίσου κομβική υπήρξε και η ερευνητική παρουσία του Εργαστηρίου Ελληνικής Μουσικής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών (ιδρυμένο το 2000 από τον αείμνηστο Χάρη Ξανθουδάκη). Ειδικότερα, καίριος ήταν ο ρόλος της ερευνητικής ομάδας υπό τον μουσικολόγο Κώστα Καρδάμη, η οποία το 2013 εντόπισε και ταύτισε σχετικό με την όπερα υλικό ορχήστρας στο αρχείο της κερκυραϊκής Φιλαρμονικής Εταιρείας «Μάντζαρος» (συγκεκριμένα, σημαντικό αριθμό εκ των έντυπων μερών των οργάνων της όπερας, τα οποία ψηφιοποιήθηκαν από την Εθνική Λυρική Σκηνή με τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, γεγονός που στη συνέχειας διευκόλυνε σε μεγάλο βαθμό την ανασύσταση από τον κ. Σαμπροβαλάκη της χαμένης ενορχήστρωσης της όπερας). Επίσης, μεταξύ 2010 και 2016 η ίδια ομάδα εντόπισε στο αρχείο της Παλαιάς Φιλαρμονικής της Κέρκυρας έντυπο υλικό του έργου (δύο πλήρεις έντυπες εκδόσεις για φωνές και πιάνο, ιταλικό και γαλλικό λιμπρέτο και τη σπάνια εκδοχή του έργου για σόλο πιάνο, αλλά και την πρώτη διασκευή της όπερας για μπάντα από τον Ιωσήφ Καίσαρη το 1886). Επίσης, μέλη του Εργαστηρίου, με προεξάρχουσα την κ. Στέλλα Κουρμπανά, αλλά και ο αείμνηστος Γιώργος Λεωτσάκος, παρήγαγαν και παράγουν επί δεκαετίες σπουδαίο ερευνητικό έργο σχετικό με τη Flora mirabilis και τον Σαμάρα, και παραλλήλως το Εργαστήριο διοργάνωσε και διοργανώνει συστηματικά επιστημονικές εκδηλώσεις με επίκεντρο τον μεγάλο Κερκυραίο μουσουργό.

Τέλος, τη μουσική διεύθυνση της αποκατεστημένης Flora mirabilis και την ευθύνη να την επανασυστήσει στο απαιτητικό κοινό της σύγχρονης πρεμιέρας της στις 27 Σεπτεμβρίου ανέλαβε ένας από τους πλέον χαρισματικούς απόφοιτους του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, ο αρχιμουσικός Κωνσταντίνος Τερζάκης. Ο ταλαντούχος μαέστρος αποτέλεσε ιδανικό επικεφαλής της ορχήστρας, της χορωδίας και των μονωδών της Εθνικής Λυρικής Σκηνής το προηγούμενο Σάββατο, προσφέροντας ένα άψογο και υποβλητικό αποτέλεσμα.  

Αξίζουν θερμότατα συγχαρητήρια σε όλους τους πολυάριθμους συντελεστές του συγκεκριμένου τιτάνιου έργου. Ειδικότερα συγχαρητήρια στην Εθνική Λυρική Σκηνή, η οποία αγκάλιασε και υποστήριξε με κάθε τρόπο την αναβίωση μιας όπερας Έλληνα συνθέτη, η οποία αποδείχτηκε πλέον περίτρανα ότι μπορεί να σταθεί στο διεθνές ρεπερτόριο, διευρύνοντας παραλλήλως και το ρεπερτόριό της με ένα πρωτότυπο και ιστορικό έργο. Συγχαρητήρια επίσης αξίζουν στο Κέντρο Ελληνικής Μουσικής, το οποίο εξέδωσε και αρτίως επιστημονικά αποκατέστησε σχεδόν εκ του μηδενός την ιστορική Flora mirabilis. Από την πλευρά του το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου θα συνεχίσει μέσω της έρευνας και της μουσικής πράξης να στηρίζει την προβολή της έντεχνης ελληνικής μουσικής δημιουργίας, ενός οράματος που αποτέλεσε τη βάση των δραστηριοτήτων του αείμνηστου Χάρη Ξανθουδάκη.